تاثیر شیمی درمانی بر سیستم ایمنی بدن

تاثیر شیمی درمانی بر سیستم ایمنی بدن؛ چالش‌ بزرگ بیماران سرطانی

شیمی درمانی یکی از مهم ترین و متداول ترین روش های مقابله با سلول های سرطانی است که در بسیاری از انواع سرطان به عنوان خط اول درمان مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه این روش می تواند به مهار رشد و گسترش تومورها کمک کند، اما همزمان بر سلول های سالم بدن، به ویژه سلول های سیستم ایمنی، تاثیرات عمیقی می گذارد. در این مقاله به بررسی کامل و علمی تاثیر شیمی درمانی بر سیستم ایمنی بدن، علل و پیامدهای آن، و راهکارهای مقابله با تضعیف ایمنی می پردازیم.

شیمی درمانی چگونه عمل می کند؟

شیمی درمانی شامل استفاده از داروهای خاصی است که با هدف نابود کردن سلول های سرطانی یا جلوگیری از تقسیم آن ها طراحی شده اند. این داروها معمولاً در جریان خون حرکت کرده و به تمام نقاط بدن می رسند، به همین دلیل علاوه بر سلول های توموری، می توانند بر سلول های سالمی که تقسیم سریعی دارند نیز تاثیر بگذارند. یکی از این گروه های سلولی، سلول های ایمنی هستند.

سیستم ایمنی و نقش آن در بدن

سیستم ایمنی وظیفه محافظت از بدن در برابر عوامل بیماری زا مانند باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و سلول های غیرطبیعی (مانند سلول های سرطانی) را بر عهده دارد. این سیستم متشکل از اجزای مختلفی مانند گلبول های سفید (نوتروفیل ها، لنفوسیت ها، ماکروفاژها و غیره)، مغز استخوان، طحال و غدد لنفاوی است. زمانی که این سیستم به درستی عمل نکند، بدن در برابر عفونت ها و حتی پیشرفت سرطان، آسیب پذیرتر می شود.

اثر شیمی درمانی بر سلول های ایمنی

بسیاری از داروهای شیمی درمانی قادر به آسیب رساندن به مغز استخوان هستند؛ بخشی از بدن که محل تولید سلول های خونی از جمله گلبول های سفید است. این تاثیر باعث کاهش تعداد گلبول های سفید به ویژه نوتروفیل ها می شود؛ وضعیتی که به آن “نوتروپنی” گفته می شود. نوتروپنی یکی از شایع ترین عوارض جانبی شیمی درمانی است که خطر ابتلا به عفونت را به شدت افزایش می دهد.

بیشتر بخوانید : متخصص شیمی درمانی در اصفهان

انواع تاثیرات شیمی درمانی بر اجزای مختلف سیستم ایمنی

1. نوتروفیل ها
   نوتروفیل ها نقش خط مقدم دفاع بدن را بر عهده دارند. کاهش آن ها باعث می شود که حتی عفونت های خفیف مانند سرماخوردگی معمولی، به مشکلی جدی تبدیل شوند.

2. لنفوسیت ها
   لنفوسیت ها به دو گروه اصلی B و T تقسیم می شوند. این سلول ها در تولید آنتی بادی و تخریب سلول های آلوده یا سرطانی نقش دارند. برخی داروهای شیمی درمانی می توانند باعث کاهش شدید لنفوسیت ها شوند و در نتیجه ایمنی بدن در برابر عفونت های ویروسی نیز کاهش می یابد.

3. ماکروفاژها و سلول های دندریتیک
   این سلول ها نقش ارائه دهنده آنتی ژن به لنفوسیت ها را دارند. اختلال در عملکرد آن ها می تواند پاسخ ایمنی بدن را کند یا بی اثر کند.

4. کاهش آنتی بادی ها
   برخی از داروها تولید آنتی بادی ها را نیز مختل می کنند که این امر توانایی بدن در مقابله با عفونت های باکتریایی را کاهش می دهد.

علائم ضعف سیستم ایمنی پس از شیمی درمانی

پس از انجام شیمی‌درمانی، سیستم ایمنی بدن ممکن است به‌شدت تضعیف شود و علائمی بروز کند که نیازمند توجه جدی هستند. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها، تب و لرز ناگهانی است که می‌تواند علامت آغاز یک عفونت باشد.

همچنین بروز گلودرد یا زخم‌های دهانی که به راحتی بهبود نمی‌یابند، می‌تواند نشانه ضعف دفاعی بدن باشد. عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی یا ادراری نیز در این بیماران شایع است و معمولاً با شدت بیشتری ظاهر می‌شود. زخم‌هایی که دیرتر از حالت طبیعی بهبود می‌یابند و همچنین احساس خستگی شدید و ضعف عمومی، از دیگر علائم مهم ضعف سیستم ایمنی پس از شیمی‌درمانی هستند و نیاز به پیگیری پزشکی دارند.

راهکارهای پیشگیری و مدیریت کاهش ایمنی در بیماران تحت شیمی درمانی

1. پایش منظم شمارش سلول های خونی
   انجام آزمایشات خون قبل، حین و بعد از هر دوره شیمی درمانی بسیار مهم است. کاهش نوتروفیل ها و سایر سلول های ایمنی باید توسط پزشک به دقت پایش شود.

2. تزریق G-CSF
   این دارو باعث تحریک مغز استخوان برای تولید بیشتر نوتروفیل ها می شود. معمولاً برای بیمارانی که دچار نوتروپنی شدید می شوند تجویز می شود.

3. رعایت بهداشت فردی و محیطی
   شستشوی مکرر دست ها، پرهیز از تماس با افراد بیمار، استفاده از ماسک در اماکن عمومی و ضدعفونی کردن سطوح می تواند از انتقال عفونت جلوگیری کند.

4. تغذیه مناسب
   دریافت ویتامین ها و مواد معدنی به ویژه ویتامین C، روی و آهن در تقویت سیستم ایمنی نقش مهمی دارند. پزشک یا متخصص تغذیه می تواند برنامه غذایی مناسبی را پیشنهاد کند.

5. واکسیناسیون پیشگیرانه
   برخی واکسن ها مانند آنفلوآنزا و پنوموکوک می توانند از بروز عفونت های خطرناک جلوگیری کنند. البته زمان واکسیناسیون باید با نظر پزشک و بر اساس وضعیت ایمنی بدن تعیین شود.

بیشتر بخوانید : درمان سرطان دستگاه گوارش در اصفهان

نقش سیستم ایمنی در اثربخشی شیمی درمانی

جالب است بدانید که یک سیستم ایمنی قوی می تواند به اثرگذاری بهتر شیمی درمانی کمک کند. برخی از مطالعات نشان داده اند که بدن در صورت حفظ بخشی از عملکرد ایمنی، می تواند بهتر با سلول های سرطانی مقابله کند و حتی پاسخ به شیمی درمانی را تقویت نماید. به همین دلیل، راهکارهایی برای حفظ یا ترمیم ایمنی بدن همزمان با شیمی درمانی در حال بررسی هستند.

پیشرفت های نوین در مقابله با کاهش ایمنی ناشی از شیمی درمانی

در سال های اخیر، تحقیقات متعددی در زمینه کاهش اثرات جانبی شیمی درمانی بر سیستم ایمنی انجام شده است. از جمله:

• ایمنی درمانی ترکیبی (Chemo-Immunotherapy)
  استفاده همزمان از داروهای شیمی درمانی و داروهای تقویت کننده ایمنی برای افزایش اثربخشی درمان

• سلول درمانی
  تقویت یا جایگزینی سلول های ایمنی با استفاده از سلول های بنیادی یا سلول های مهندسی شده

• شیمی درمانی هدفمند
  استفاده از داروهایی که فقط به سلول های سرطانی حمله می کنند و به بافت های سالم کمتر آسیب می رسانند

نتیجه گیری:

شیمی درمانی به عنوان یک ابزار نیرومند در مقابله با سرطان، همزمان می تواند بر سیستم ایمنی بدن  تاثیر گذارد و آن را به شدت تضعیف کند. این تضعیف ایمنی، نه تنها فرد را در معرض عفونت قرار می دهد، بلکه روند بهبودی را نیز به چالش می کشد. با این حال، با پایش منظم، تغذیه سالم، استفاده از داروهای کمکی مانند G-CSF و رعایت اصول بهداشتی، می توان تا حد زیادی از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد. همچنین تحقیقات در حال توسعه روش های نوینی هستند که آسیب به سیستم ایمنی را کاهش داده و همزمان با مبارزه با سرطان، بدن را نیز تقویت کنند.

برای ویزیت و رزو نوبت کلیک کنید