آشنایی با متخصص رادیوانکولوژی

آشنایی با متخصص رادیوانکولوژی : نقشی کلیدی در درمان سرطان

سرطان، واژه‌ای که با شنیدنش ذهن بسیاری از ما به سوی شیمی‌درمانی، جراحی یا بی‌درمان بودن بیماری می‌رود. با این حال، یکی از مهم‌ترین ارکان درمان سرطان که کمتر شناخته شده ولی نقشی حیاتی در بهبود بیماران ایفا می‌کند، رادیوانکولوژی یا همان پرتودرمانی سرطان است. پزشک متخصص در این زمینه، یعنی متخصص رادیوانکولوژی، یکی از اعضای کلیدی تیم درمان سرطان محسوب می‌شود.

در این مقاله، به زبان ساده اما تخصصی، با متخصص رادیوانکولوژی، وظایف او، مراحل درمان، تجهیزات مورد استفاده و تفاوت آن با دیگر شاخه‌های پزشکی آشنا خواهیم شد. اگر به دنبال اطلاعاتی دقیق و جامع در این زمینه هستید، تا پایان همراه ما باشید.

رادیوانکولوژی چیست؟

رادیوانکولوژی (Radiation Oncology) شاخه‌ای از علم پزشکی است که به درمان سرطان با استفاده از اشعه یونیزان می‌پردازد. اشعه‌هایی که در این تخصص استفاده می‌شوند، قدرت تخریب سلول‌های سرطانی را دارند و از این قابلیت برای کوچک کردن تومورها یا از بین بردن آن‌ها استفاده می‌شود.

رادیوانکولوژیست، پزشک متخصصی است که آموزش‌های دقیقی در زمینه فیزیک پرتو، زیست‌شناسی سلولی، تکنیک‌های پرتودهی، و پایش عوارض جانبی دیده است. این تخصص برخلاف تصور رایج، بسیار دقیق، علمی و نیازمند برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای برای هر بیمار است.

وظایف متخصص رادیوانکولوژی چیست؟

یک متخصص رادیوانکولوژی نه‌تنها پرتودرمانی را اجرا می‌کند، بلکه تمامی مراحل درمان را از بررسی نوع و مرحله سرطان گرفته تا تنظیم دقیق میزان اشعه و مدت درمان بر عهده دارد. در ادامه با مهم‌ترین وظایف این متخصص آشنا می‌شویم:

۱. بررسی پرونده پزشکی و آزمایش‌ها

رادیوانکولوژیست ابتدا تمام نتایج آزمایش‌ها، نمونه‌برداری (بیوپسی)، اسکن‌ها و نظر سایر پزشکان (مانند انکولوژیست و جراح) را بررسی می‌کند. سپس تصمیم می‌گیرد که آیا پرتودرمانی برای بیمار مناسب است یا خیر.

۲. طراحی طرح درمان پرتویی (Radiation Plan)

هر بیمار یک برنامه درمانی منحصر به‌فرد دارد. رادیوانکولوژیست با همکاری فیزیکدان پزشکی و دوزیمتریست، میزان دقیق اشعه، زاویه ورود پرتو و تعداد جلسات درمان را تنظیم می‌کند تا حداکثر تأثیر و کمترین آسیب به بافت‌های سالم حاصل شود.

۳. مدیریت جلسات پرتودرمانی

در جلسات پرتودرمانی، که ممکن است روزانه و طی چند هفته انجام شوند، متخصص رادیوانکولوژی بر نحوه اجرای دقیق برنامه نظارت دارد و در صورت نیاز، تنظیمات را تغییر می‌دهد.

۴. پایش و مدیریت عوارض جانبی

یکی از چالش‌های پرتودرمانی، بروز عوارض جانبی مانند خستگی، سوختگی‌های پوستی، یا تهوع است. پزشک رادیوانکولوژیست این عوارض را شناسایی و درمان می‌کند.

چه زمانی به متخصص رادیوانکولوژی نیاز داریم؟

درمان‌های پرتویی در بسیاری از انواع سرطان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. بسته به نوع، مرحله، و محل سرطان، رادیوانکولوژی ممکن است به عنوان درمان اصلی، درمان تکمیلی بعد از جراحی یا برای کاهش علائم سرطان پیشرفته (پرتودرمانی تسکینی) تجویز شود.

بیشتر بخوانید : متخصص شیمی درمانی در اصفهان

شایع‌ترین سرطان‌هایی که نیاز به پرتودرمانی دارند:

• سرطان پستان: اغلب پس از جراحی جهت کاهش خطر عود استفاده می‌شود.

• سرطان پروستات: یکی از گزینه‌های اصلی درمان این سرطان است.

• سرطان مغز: برای درمان تومورهای اولیه یا متاستاتیک.

• سرطان ریه: خصوصاً در بیماران غیرقابل جراحی.

• سرطان سر و گردن: پرتودرمانی بخش حیاتی درمان ترکیبی این سرطان‌هاست.

انواع پرتودرمانی در رادیوانکولوژی

پرتودرمانی روش‌های مختلفی دارد که بسته به شرایط بیمار انتخاب می‌شود:

۱. پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy – EBRT)

رایج‌ترین روش است. اشعه از یک دستگاه خارج از بدن به سمت تومور تابانده می‌شود.

۲. براکی‌تراپی (Brachytherapy)

در این روش، منابع پرتوزا مستقیماً داخل بدن یا نزدیک به ناحیه سرطانی قرار داده می‌شوند. اغلب در سرطان‌های رحم، پروستات و سینه کاربرد دارد.

۳. پرتودرمانی سیستمیک

در این روش، مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی یا تزریقی وارد بدن می‌شوند (مانند درمان سرطان تیروئید با ید رادیواکتیو).

تفاوت رادیوانکولوژیست با انکولوژیست

بسیاری افراد رادیوانکولوژیست را با انکولوژیست (متخصص سرطان) اشتباه می‌گیرند. در حالی که:

• انکولوژیست، متخصصی است که درمان دارویی (شیمی‌درمانی، تارگت‌تراپی، ایمونوتراپی) انجام می‌دهد.

• رادیوانکولوژیست، تمرکز اصلی‌اش روی درمان پرتویی و استفاده از اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است.

در اکثر مراکز سرطان، این دو تخصص در کنار جراح سرطان و سایر تیم‌های تخصصی با هم کار می‌کنند.

نقش فیزیک‌دان پزشکی در تیم رادیوانکولوژی

رادیوانکولوژی درمانی بین‌رشته‌ای است و متخصص رادیوانکولوژی تنها فرد دخیل نیست. فیزیک‌دان پزشکی در تنظیم دقیق دستگاه پرتودهی، بررسی ایمنی اشعه، کالیبره کردن سیستم و کنترل کیفیت نقش حیاتی دارد. بدون حضور فیزیک‌دان، پرتودرمانی می‌تواند خطرناک و ناکارآمد باشد.

آموزش و مسیر تخصصی رادیوانکولوژی

برای تبدیل شدن به متخصص رادیوانکولوژی، فرد باید:

1. دوره دکتری عمومی پزشکی را طی کند.

2. وارد تخصص رادیوانکولوژی شود (معمولاً ۴ سال).

3. آموزش‌های پیشرفته در فیزیک پزشکی، اصول پرتودهی، مدیریت عوارض، و کار با فناوری‌های پیشرفته دریافت کند.

4. با گذراندن آزمون‌های تخصصی، به عنوان فلو رادیوانکولوژی یا متخصص مجاز وارد کار شود.

در بسیاری از کشورها، این تخصص از سخت‌ترین و دقیق‌ترین شاخه‌های پزشکی محسوب می‌شود.

بیشتر بخوانید : درمان سرطان دستگاه گوارش در اصفهان

تجهیزات مورد استفاده در رادیوانکولوژی

تکنولوژی نقش مهمی در این تخصص دارد. مهم‌ترین دستگاه‌ها و تجهیزات شامل:

• LINAC (Linear Accelerator): دستگاه اصلی برای پرتودرمانی خارجی

• CT سیمیلاتور: برای طراحی درمان دقیق

• سیستم‌های دوزیمتری: برای محاسبه دقیق میزان پرتو

• براکی‌تراپی یونیت‌ها: برای پرتودرمانی داخلی

• سیستم ثبت و بررسی: برای پایش جلسات و امنیت بیمار

مزایا و چالش‌های رادیوانکولوژی

مزایا:

• دقت بالا در تخریب تومور بدون جراحی

• غیرتهاجمی بودن بسیاری از روش‌ها

• قابل ترکیب بودن با دیگر درمان‌ها مثل جراحی و شیمی‌درمانی

چالش‌ها:

• عوارض جانبی مثل خستگی یا آسیب به بافت‌های سالم

• نیاز به تجهیزات بسیار گران و پیشرفته

• زمان‌بر بودن برنامه‌ریزی و اجرا

متخصص رادیوانکولوژی یکی از پایه‌های اصلی درمان سرطان در دنیای امروز است. این تخصص، بر علم دقیق، تکنولوژی پیشرفته، و مراقبت انسانی متکی است. اگرچه ممکن است کمتر از شیمی‌درمانی یا جراحی در ذهن عموم شناخته شده باشد، اما نقشی حیاتی در نجات جان بیماران دارد.

در صورت تشخیص سرطان، مشورت با رادیوانکولوژیست می‌تواند گزینه‌های درمانی بیشتری را پیش روی بیمار بگذارد و به بهبود کیفیت زندگی او کمک کند. آگاهی از این تخصص، قدمی مهم در مسیر شناخت دقیق سرطان و درمان مؤثر آن است.

برای ویزیت و رزو نوبت کلیک کنید