سرطان | راه های درمان سرطان

رشد غیر قابل کنترل سلول های غیر طبیعی در هر نقطه از بدن را سرطان می نامیم. بیش از 200 نوع سرطان وجود دارد. هر چیزی ممکن است باعث ایجاد یک سلول غیر طبیعی شود که سرطان را به وجود بیاورد. آنچه مهم است، تشخیص به موقع سرطان می باشد که امید به اثربخشی درمان را به دنبال دارد. دسته بندی کلی عوامل مرتبط با سرطان یا عوامل بیماری زا به شرح زیر است:

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا سمی
قرار گرفتن در معرض تابش یونیزان
برخی از عوامل بیماری زا
ژنتیک انسانی

هدف از درمان سرطان

روش های درمان سرطان با استفاده از جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و سایر روش ها برای کوچک کردن سرطان یا متوقف کردن پیشرفت سرطان است.

راه های درمان زیادی وجود دارد که بسته به وضعیت خاص بیمار، ممکن است یک روش درمانی دریافت کرده یا ترکیبی از چند روش درمانی توصیه شود. هدف از درمان سرطان ، رسیدن به درمانی است که یک طول عمر عادی برای بیماربه ارمغان آورد و بهبودی کامل ایجاد شود یا اینکه درمان برای کوچک کردن یا کند کردن رشد سرطان است تا بیمار مدت زمان طولانی بدون علامت به زندگی با کیفیت مطلوب در کنار خانواده ادامه دهد

راه های درمان سرطان

راه های بسیاری در درمان و تشخیص سرطان وجود دارد. گزینه های درمانی به عوامل مختلفی مانند نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و ترجیحات بیمار بستگی دارد. بیمار و پزشک مربوطه با هم فکری و مشورت با یکدیگرمی توانند با توجه به مزایا و خطرات ناشی از هر روش درمان سرطان ؛ بهترین راهکار درمانی را برای بیمار اتخاذ کنند.در زیر انواع روش های درمانی را مختصرا توضیح می دهیم:

جراحی

جراحی یکی از قدیمی ترین راه های درمان سرطان می باشد و امروزه هم برای درمان بسیاری از سرطان ها موثر است. هدف از عمل جراحی از بین بردن سرطان یا قسمت های بیشتر سرطان می باشد. این روش به حذف تومور سرطانی می انجامد. با این حال، تضمینی برای اینکه سلول های سرطانی به بافت های اساسی نفوذ نکرده باشند و از بین بردن آن ها غیر ممکن باشد وجود ندارد.

شیمی درمانی

روش دیگری که در درمان سرطان کاربرد دارد، شیمی درمانی است. داروهای شیمی درمانی با جلوگیری از تقسیم سلول های سرطانی، سرطان را درمان می کند. بدن سالم دائما از طریق تقسیم و رشد سلول ها را جایگزین می کند اما با بروز سرطان، سلول ها به طورغیر قابل کنترل تولید مثل می کنند. داروهای شیمی درمانی در تقسیم و تولید مثل سلول های سرطانی تداخل ایجاد می کنند. یک دارو به تنهایی یا ترکیبی از داروها می توانند این کار را انجام دهند. داروهای شیمی درمانی می توانند منبع تغذیه سلول های سرطانی را مورد حمله قرار دهند تا مواد غذایی لازم برای رشد سلول های سرطانی به آن ها نرسد و سیستم تقسیم سلولی سرطان را با مشکل مواجه می کند و از رشد آن ها جلوگیری می نماید. سلول سرطانی را به خودکشی ترغیب می کند که در اصلاح پزشکی به آن آپوپتوز می گویند.

پرتو درمانی یا رادیوتراپی

در پرتو درمانی از پرتو های پر قدرت مانند اشعه X یا پروتون یا گاما برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کنند.

رادیوتراپی به دلیل تولید یون های مثبت و منفی با ایجاد اختلال در عملکرد DNA سلول‌های سرطانی موجب کاهش سرعت رشد آن‌ها می‌شود و در اثر اختلالات DNA، تقسیم‌های متوالی سلولی متوقف می‌شوند و در نهایت سلول‌ها می‌میرند. رادیوتراپی یک پروسه زمان‌بر است زیرا چند هفته و یا چند ماه طول می‌کشد تا سلول‌های سرطانی از بین روند. با توجه اینکه که اکثر تومورهای سرطانی در قسمت های داخلی بدن قرار دارند و برای اینکه تابش ها به بافت سرطانی برسند باید از اعضا و اندامهای مختلف عبور کنند. برای حفظ بافت سالم (مانند پوست یا ارگان هایی که در مسیر تابش پرتو به تومور هستند) باریکه های پرتوی شکل داده شده در زوایای مختلف به تومور تابیده می شود تا بیشترین میزان دز در تومور جذب شود نه بافت های سالم اطراف. گاهی ناحیۀ درمانی علاوه بر خود تومور، شامل گره های لنفاوی هم می شود. به خاطر عدم قطعیت در یکسان بودن وضعیت بیمار و حرکت های درون بدن، باید در ناحیۀ درمانی علاوه بر خود تومور حاشیه ای از بافت سالم هم وجود داشته باشد. این عدم قطعیت ها می توانند در نتیجۀ حرکت های داخلی بدن (مانند تنفس یا پر و خالی شدن مثانه) و حرکت علامت های سطح پوست (که برای تعیین ناحیۀ تومور روی بدن گذاشته می شود) به وجود آید.

پرتو درمانی در داخل بیمارستان‌هایی که دارای بخش رادیوتراپی باشند، انجام می‌شود. مقدار و دز رادیوتراپی با واحد گری (Gray) بیان می‌شود. به طور مثال اگر بیمار روزی دو گری اشعه به مدت ۳۰ روز دریافت کند، کلا ۶۰ گری اشعه دریافت کرده است. هر پرتودهی معمولا در حد چند دقیقه کوتاه طول می‌کشد. با این حال گاهی اوقات ممکن است زمان درمان به 15 دقیقه نیز برسد. از رادیوتراپی در هر زمانی در طی فرایند درمان ممکن است لازم شود استفاده کرد:

رادیوتراپی قبل از جراحی: با رادیوتراپی اولیه، سایز تومور کوچکتر می‌شود و جراحی آن راحت‌تر انجام می‌گیرد.
رادیوتراپی در حین جراحی: در این تکنیک، اشعه یونیزان به صورت مستقیم به توده سرطانی تابش می‌کند. با پرتودرمانی در حین عمل جراحی (intraoperative radiation)، پزشک می‌تواند به راحتی از بافت نرمال اطراف توده سرطانی محافظت کند.

رادیوتراپی بعد از جراحی: این تکنیک به منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده از جراحی انجام می‌شود تا احتمال عود تومور سرطانی کاهش یابد

انواع رادیو درمانی یا رادیوتراپی

دو نوع رادیو درمانی وجود دارد:

پرتو درمانی خارجیرایج ترین نوع پرتو درمانی است که در آن اشعه از دستگاهی که خارج از بدن قرار دارد به بافت و سلول سرطانی تابیده می شود که معمولا طی چند هفته و گاهی اوقات دو بار در روز به مدت چند هفته انجام می شود. زمان این نوع درمان نیز معمولا 20 تا 30 دقیقه است. از پرتودرمانی خارجی معمولا برای درمان بیماران سرپایی استفاده می‌شود و بیماران نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. پرتودرمانی خارجی انواع مختلفی از سرطان مانند سرطان سینه، مثانه، دهانه رحم، حنجره، ریه، پروستات و واژن را درمان می کند. به‌علاوه از پرتو درمانی خارجی برای کاهش درد یا بهبود مشکلات دیگر هنگام منتشر شدن سرطان از محل اولیه به قسمت‌های دیگر بدن، استفاده می‌ شود.

پرتو درمانی داخلی یا براکی تراپی یک روش موضعی برای درمان سرطان است. در براکی تراپی منبع اشعه در داخل بافت تومور یا نزدیک به آن قرار می گیرد. گاهی اوقات برای مدتی در بدن می ماند و سپس برداشته می شود. در روش براکی تراپی درمان مختص به تومور است و بافت‌های سالم اشعه ای دریافت نمی‌ کنند. پرتو درمانی داخلی به صورت سرپایی یا بستری در بیمارستان انجام شود و در درمان سرطان‌های سر و گردن، پستان، دهانه رحم، پروستات، کیسه صفرا، مری، چشم، ریه و… استفاده می شود. این روش معمولا همراه با سایر روش‌های درمانی مانند رادیوتراپی خارجی، شیمی‌درمانی و جراحی به کار گرفته می‌شود.

برای انجام پرتودرمانی خارجی هم روشهای مختلف بکار گرفته می شود:

روش معمول رادیوتراپی (Conventional) اولین قدم در طراحی درمان رادیوتراپی تعریف دقیق حجم مورد درمان است. به طور مثال در درمان کانسر پروستات (که در آن به غدد لنفاوی لگن و غده پروستات پرتو داده می شود) در روش معمول رادیوتراپی (Conventional) با استفاده از مشخصات استخوان های لگن، محل درمان رادیوتراپی تعریف می شود ،سپس یک فضای مکعب مستطیل شکل با استفاده از چندین دسته پرتو که عمدتاً با هم تداخل دارند، تشکیل می گردد. این تکنیک درمانی بسیار ساده و سریع است ولی حجم بسیار زیادی از روده های باریک، رکتوم و مثانه در معرض تابش پرتوها قرار می گیرند.
طراحی درمان سه بعدی (Three dimensional treatment planning) با ورود تصویربرداری سی تی اسکن درعرصه رادیوتراپی، تغییرات اساسی در تعیین حجم های درمانی، بافت تومور و ارگان های سالم در معرض خطر ایجادگردید. با استفاده از سی تی اسکن، حجم های درمانی مورد نظر در هریک از مقطع های سی تی اسکن به دقت ترسیم شده و در نهایت یک نمای سه بعدی ساخته می شود. سپس دسته های پرتوی درمانی با استفاده از کلیماتورهای چند لایه مولتی لیف (Multi leaf) به این حجم درمانی تابیده می شود و از بافت های سالم اطراف تا حد زیادی محافظت به عمل می آید.

این تکنیک درمانی که به آن درمان سه بعدی (Conformal) گفته می شود، در درمان اکثر تومورهای بدن مانند مغز، سر و گردن، ریه، پروستات، مثانه و غیره به کار می رود. کاهش عوارض با این تکنیک درمانی نسبت به روش معمول (Conventional) که پیشتر توضیح داده شد، در مطالعات مختلف اثبات شده است. به عنوان مثال در درمان کانسر پروستات عوارض دراز مدت رکتوم از 15% با درمان معمول (Conventional) به 5% با درمان سه بعدی (Conformal) رسیده است.

تکنیک پیشرفته درمان IMRT تکنیک پیشرفته درمانی IMRT در حقیقت نوع بسیار پیشرفته درمان سه بعدی است و به خصوص در مواردی که شکل ناحیه تومور بسیار پیچیده یا محدب بوده و با ارگان های حساسی مجاور باشد، ارزش درمانی دو چندان پیدا می کند.

تکنیک درمان IMRT دو تفاوت عمده با روش درمان سه بعدی دارد:

تولید پرتوهای درمانی با شدت های مختلف
طراحی درمان به روش معکوس (Inverse Planning)

در تکنیک درمانیIMRT، هر دسته پرتوی درمانی به صدها باریکه پرتوی کوچکتر با شدت های مختلف تقسیم شده و در نتیجه توزیع بسیار پیچیده ای با شدت های مختلف در تمام حجم ناحیه درمان ایجاد می شود . بنابراین می توان در حجم درمانی مورد نظر، همزمان با کاهش دز پرتوها به بافت های سالم، به نواحی با بافت های تومورال دز پرتوی بسیار بالا تجویز نمود. برای مثل در مورد کانسر پروستات، به نواحی غدد لنفاوی دز بالایی می رسد ولی مثانه و روده ها به خوبی در برابر پرتو محافظت می شوند. مزایای تکنیک درمانی پیشرفته IMRT:

انطباق پرتوی درمانی با حجم درمانی به خصوص در حجم های درمانی محدب افزایش می یابد
. با تکنیک درمانی IMRT می توان شدت و مقدار پرتوی تجویزی را درقسمت های مختلف حجم مورد تابش تغییر داد.
حفاظت بافت های سالم اطراف تومور افزایش می یابد.
با تکنیک درمانی IMRT می توان دزهای بالاتری به ناحیه درمان مورد نظر اعمال کرد که این امر باعث افزایش راندمان درمان خواهد شد.

عوامل زیادی در نوع درمان با پرتودرمانی اثر گذارند. این عوامل شامل:

نوع سرطان
سایز تومور
مکان تومور در بدن
سلامت کلی و تاریخچه پزشکی بیمار
فاصله توده سرطانی تا بافت های سالم و حساس به تابش
سن بیمار و سایر شرایط پزشکی بیمار (بیماری‌های زمینه‌ای)

از رادیوتراپی در موارد زیر استفاده میشود:

درمان سرطان وقتی به دلایلی نمیتوان تومور را با جراحی از بدن بیمار خارج کرد
انجام رادیوتراپی قبل از جراحی به منظور کوچک کردن آن، وقتی تومور کوچک تر شد جراحی آن راحت تر و بهتر انجام خواهد شد
انجام رادیوتراپی بعد از جراحی به منظور از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده از جراحی تا اینکه احتمال عود سرطان کاهش یابد
به منظور کم کردن درد بیمار که بر اثر سرطان ایجاد شده است
در موارد عود بیماری میتوان از رادیوتراپی برای مهار سرطان و کنترل پیشرفت آن استفاده کرد

ایمونوتراپی

ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی بعد از جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی جز درمان های تاثیرگذار محسوب می شود. در این درمان از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان به کار گرفته می شود. سیستم ایمونوتراپی می تواند به سیستم ایمنی بدن شما کمک کند تا سرطان را ببیند و بعد آن را مورد حمله قرار دهد.

هورمون درمانی

برخی از سرطان ها مانند سرطان سینه و پروستات توسط هورمون های بدن شما تقویت می شوند. با حذف هورمون ها از بدن یا مسدود کردن اثرات آنها ممکن است که سلول های سرطانی از رشد خود دست بر دارند. هورمون درمانی بیشتر زمانی انجام می شود که سلول های سرطانی دارای گیرنده های هورمونی باشند.

جمع بندی

برخی از روش های درمان تاثیر بسزایی در از بین بردن سلول های سرطانی دارند اما ممکن است با اشکالاتی نیز رو به رو باشند. به عنوان مثال جراحی و پرتودرمانی مؤثر است، اما آنها فقط یک منطقه سرطان را درمان می کنند. شیمی درمانی می تواند سلولهای سرطانی را که در سراسر بدن پخش می شود ، درمان کند اما دارای عوارض جانبی بسیار سمی است. همه این درمان ها امروزه هنوز در حال استفاده هستند و احتمالاً برای مدتی مورد استفاده قرار می گیرند، گرچه آنها تنها نوع درمان نخواهند بود. با پیشرفت علم تشخیص، پیشگیری و درمان سرطان برای جامعه پزشکی آسان تر شده است. هر روز با کشف روش های درمان جدید و داروهای متناسب با آن مرگ و میر مبتلایان به انواع سرطان در سراسر دنیا کمتر می شود.

یکی از عوامل مهم که به نجات دادن زندگی بیمار کمک می کند، تشخیص زود هنگام و به موقع سرطان می باشد.

یک متخصص رادیوتراپی انکولوژیست با استفاده از شیمی درمانی (انواع داروهای شیمی درمانی و سایر داروها مانند درمان هدفمند یا ایمنی درمانی) و پرتودرمانی سرطان را درمان می کند