سوختگی پوست در پرتودرمانی
سوختگی پوست در پرتودرمانی : علل، علائم و راه‌های مؤثر درمان
پرتودرمانی یکی از روش‌های رایج و مؤثر در درمان انواع سرطان‌هاست که با هدف از بین بردن سلول‌های سرطانی، از اشعه‌های پرانرژی استفاده می‌شود. اگرچه پرتودرمانی روی بافت‌های سرطانی متمرکز می‌شود، اما پوست ناحیه تحت درمان نیز ممکن است دچار آسیب شود. یکی از عوارض رایج این روش، سوختگی پوست در پرتودرمانی است که گاهی با عنوان “درماتیت پرتوی” شناخته می‌شود.
در این مقاله به صورت جامع به بررسی علل، علائم، میزان شدت، پیشگیری و درمان سوختگی پوست در پرتودرمانی خواهیم پرداخت.
پرتودرمانی چگونه باعث سوختگی پوست می‌شود؟
اشعه‌ای که در پرتودرمانی استفاده می‌شود (معمولاً اشعه ایکس یا گاما)، توانایی نفوذ به بافت‌های بدن را دارد و بر سلول‌هایی که به سرعت تقسیم می‌شوند، مانند سلول‌های سرطانی، تأثیر بیشتری دارد. اما این اشعه نمی‌تواند به‌طور کامل بین سلول‌های سالم و سرطانی تمایز قائل شود، به همین دلیل سلول‌های پوستی که در مسیر اشعه قرار دارند نیز آسیب می‌بینند.
این آسیب‌ها می‌توانند منجر به التهاب پوست، خشکی، قرمزی، و در موارد شدیدتر، تاول و زخم شوند؛ درست مشابه یک سوختگی درجه یک یا دو.
علائم سوختگی پوست در پرتودرمانی
علائم پوستی معمولاً طی ۱ تا ۲ هفته پس از شروع پرتودرمانی ظاهر می‌شوند و ممکن است با ادامه درمان شدت یابند.
برخی از علائم رایج عبارتند از:
-
قرمزی پوست (اریتما)
-
خشکی و پوسته‌ریزی
-
سوزش یا خارش
-
حساسیت شدید به لمس
-
تیره شدن رنگ پوست
-
تاول یا زخم در موارد شدید
-
لایه‌برداری مرطوب یا خشک پوست
شدت این علائم به عوامل متعددی بستگی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
عوامل مؤثر در شدت سوختگی پوست پرتودرمانی
شدت واکنش پوستی در هر فرد متفاوت است و بستگی به عوامل زیر دارد:
-
مقدار دوز اشعه دریافتی
-
تعداد جلسات پرتودرمانی
-
ناحیه تحت درمان (مثلاً نواحی چین‌دار مانند زیربغل یا کشاله ران بیشتر مستعد آسیب هستند)
-
وضعیت کلی پوست بیمار
-
مصرف هم‌زمان داروهای شیمی‌درمانی
-
سابقه بیماری‌های پوستی یا دیابت
-
سن و سبک زندگی بیمار (مثلاً سیگار کشیدن باعث کاهش روند ترمیم پوست می‌شود)
سوختگی پرتویی در چه نواحی شایع‌تر است؟
برخی از نواحی بدن نسبت به سایر بخش‌ها بیشتر در معرض آسیب پرتویی هستند. این نواحی معمولاً شامل:
-
سینه (در درمان سرطان پستان)
-
گردن و گلو (در پرتودرمانی سر و گردن)
-
ناحیه لگن و کشاله ران
-
پشت و ستون فقرات
-
نواحی دارای اصطکاک یا چین پوستی
بیشتر بخوانید : متخصص شیمی درمانی در اصفهان
راه‌های پیشگیری از سوختگی پوست در پرتودرمانی
با رعایت برخی نکات مراقبتی، می‌توان شدت سوختگی پوستی را کاهش داد و یا حتی از بروز آن پیشگیری کرد:
1. حفظ پاکیزگی و نرمی پوست
استفاده از صابون‌های بدون عطر و شوینده‌های ملایم برای شست‌وشوی ناحیه پرتودهی توصیه می‌شود. آب باید ولرم و بدون فشار مستقیم باشد.
2. استفاده از لباس‌های نخی و گشاد
لباس‌های تنگ و زبر می‌توانند باعث اصطکاک و تشدید التهاب شوند. لباس نخی و آزاد به پوست اجازه تنفس می‌دهد.
3. عدم استفاده از محصولات تحریک‌کننده پوست
از کرم‌ها، عطرها، ضدعرق‌ها و لوسیون‌هایی که حاوی الکل یا عطر هستند در ناحیه تحت پرتودرمانی خودداری کنید.
4. پرهیز از تابش مستقیم نور خورشید
پوست پرتودیده شده حساس‌تر از حالت عادی است، بنابراین باید از قرارگیری در معرض آفتاب جلوگیری شود.
5. عدم تراشیدن مو با تیغ
تراشیدن موهای ناحیه پرتودهی می‌تواند آسیب‌پذیری پوست را افزایش دهد.
راه‌های درمان سوختگی پوست ناشی از پرتودرمانی
در صورت بروز علائم سوختگی، درمان زودهنگام می‌تواند روند بهبودی را تسریع کرده و از بروز عفونت جلوگیری کند.
1. کرم‌ها و پمادهای تجویزی
-
کرم‌های مرطوب‌کننده حاوی آلوئه‌ورا یا ویتامین E
-
پمادهای حاوی زینک اکساید برای تسکین التهاب
-
پمادهای استروئیدی ملایم برای کنترل التهاب و خارش
-
پمادهای آنتی‌بیوتیک موضعی در صورت زخم یا عفونت پوستی
2. پانسمان‌های مخصوص سوختگی
در مواردی که پوست دچار زخم یا تاول شده باشد، استفاده از پانسمان‌های هیدروژل یا سیلیکونی تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.
3. درمان با لیزرهای کم‌توان (Low-Level Laser Therapy)
در برخی مراکز، از لیزرهای کم‌انرژی برای تسریع روند ترمیم پوست و کاهش درد استفاده می‌شود.
4. مصرف خوراکی مکمل‌های تقویتی
مکمل‌هایی مانند ویتامین C، ویتامین E و روی (Zinc) می‌توانند به بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده کمک کنند. مصرف این مکمل‌ها باید با مشورت پزشک انجام شود.
بیشتر بخوانید : درمان سرطان دستگاه گوارش در اصفهان
نقش تغذیه در بهبود سوختگی پوست پرتودرمانی
تغذیه نقش کلیدی در بازسازی سلول‌های پوستی دارد. بیماران باید رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و پروتئین داشته باشند. مصرف میوه‌ها، سبزیجات تازه، آجیل، غلات کامل و منابع پروتئینی مانند مرغ، ماهی و تخم‌مرغ توصیه می‌شود.
نوشیدن آب کافی برای حفظ رطوبت پوست نیز بسیار ضروری است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که هر یک از علائم زیر ظاهر شوند، مراجعه فوری به پزشک ضروری است:
-
تاول‌های وسیع یا زخم‌های باز
-
ترشح یا خونریزی از محل پرتودهی
-
افزایش دمای پوست یا نشانه‌های عفونت
-
درد شدید و غیرقابل تحمل
-
عدم بهبود با درمان‌های خانگی یا تجویزهای اولیه
آیا سوختگی ناشی از پرتودرمانی دائمی است؟
خیر. در اکثر موارد، سوختگی پوستی ناشی از پرتودرمانی موقتی است و طی چند هفته تا چند ماه پس از پایان درمان بهبود می‌یابد. با این حال، در برخی بیماران ممکن است تغییرات رنگ‌دانه‌ای یا سفتی پوست به صورت دائمی باقی بماند.
مراقبت‌های پس از اتمام پرتودرمانی
حتی پس از پایان درمان، پوست نیاز به مراقبت دارد:
-
ادامه استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده
-
محافظت در برابر نور خورشید با استفاده از ضدآفتاب
-
پرهیز از تحریک پوست با مواد شیمیایی
-
مراجعات منظم به پزشک برای بررسی وضعیت پوست
نتیجه‌گیری:
سوختگی پوست در پرتودرمانی یکی از عوارض نسبتاً رایج اما قابل کنترل این روش درمانی است. با رعایت نکات مراقبتی، استفاده از داروها و محصولات مناسب، پیروی از توصیه‌های پزشکی و تغذیه سالم، می‌توان این عارضه را به حداقل رساند یا به‌خوبی آن را درمان کرد. آگاهی بیماران از روند درمان و مشارکت فعال آن‌ها در مراقبت از پوست، نقش مهمی در کاهش ناراحتی و بهبود کیفیت زندگی ایفا می‌کند.
برای ویزیت و رزو نوبت کلیک کنید