تفاوت رادیوانکولوژی با پزشکی هسته ای

تفاوت رادیوانکولوژی با پزشکی هسته ای | دو شاخه‌ی کلیدی در سرطان‌شناسی

در دنیای پزشکی مدرن، علوم مرتبط با تصویربرداری و درمان سرطان به سرعت در حال پیشرفت هستند. دو شاخه‌ی بسیار مهم و تخصصی که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند، رادیوانکولوژی (پرتودرمانی) و پزشکی هسته ای هستند. هر دو حوزه به‌نوعی با اشعه، رادیواکتیویته و فناوری‌های پیشرفته درگیر هستند، اما عملکرد، هدف، ابزار و تکنیک‌های آن‌ها تفاوت‌های بنیادینی دارند. در این مقاله قصد داریم به زبان ساده اما تخصصی، تفاوت رادیوانکولوژی با پزشکی هسته ای را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم. این مقایسه به شما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از این دو رشته‌ی حیاتی در تشخیص و درمان بیماری‌ها، به‌ویژه سرطان، داشته باشید.

رادیوانکولوژی چیست؟

رادیوانکولوژی شاخه‌ای از علم انکولوژی (سرطان‌شناسی) است که در آن از اشعه یونیزان با انرژی بالا برای درمان سرطان و تومورهای خوش‌خیم استفاده می‌شود. هدف اصلی در رادیوانکولوژی، تخریب یا متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی از طریق تابش دقیق اشعه به بافت آسیب‌دیده است.

کاربردهای رادیوانکولوژی:

• درمان سرطان‌های سینه، ریه، پروستات، مغز، و دستگاه گوارش

• استفاده به‌صورت درمان قطعی یا مکمل جراحی و شیمی‌درمانی

• کنترل علائم بیماری در مراحل پیشرفته (Palliative Radiotherapy)

پزشکی هسته‌ای چیست؟

پزشکی هسته ای، شاخه‌ای از علوم پزشکی است که از رادیوداروها برای تشخیص و گاهی درمان بیماری‌ها استفاده می‌کند. در این حوزه، مقدار کمی از مواد رادیواکتیو به بدن بیمار وارد می‌شود و از طریق تصویربرداری، عملکرد اندام‌ها و ساختار داخلی بدن بررسی می‌شود.

کاربردهای پزشکی هسته‌ای:

• تصویربرداری از متابولیسم و عملکرد بافت‌ها (اسکن تیروئید، قلب، کلیه، مغز)

• تشخیص زودهنگام سرطان و متاستاز

• درمان برخی بیماری‌ها مانند سرطان تیروئید یا لنفوم با استفاده از ید-۱۳۱

تفاوت در هدف اصلی

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های رادیوانکولوژی و پزشکی هسته‌ای، هدف نهایی استفاده از اشعه است.

در رادیوانکولوژی، تابش از بیرون به تومور وارد می‌شود، در حالی‌که در پزشکی هسته‌ای، رادیودارو از داخل بدن بیمار فعالیت می‌کند.

تفاوت در نوع اشعه و منبع آن

در رادیوانکولوژی، از اشعه‌هایی مثل اشعه ایکس، گاما، یا الکترون‌ها استفاده می‌شود که توسط دستگاه‌هایی نظیر شتاب‌دهنده خطی (Linear Accelerator) تولید می‌شوند.

در مقابل، در پزشکی هسته‌ای از رادیونوکلئیدهایی مانند تکنسیوم-۹۹m، ید-۱۳۱، یا FDG (فلورودئوکسی‌گلوکز) استفاده می‌شود که به‌صورت تزریقی یا خوراکی وارد بدن می‌شوند.

تفاوت در فرآیند درمان و تشخیص

در پزشکی هسته ای، رادیودارو وارد بدن بیمار می‌شود، جذب اندام هدف شده و سپس از طریق دستگاه‌های تصویربرداری مانند SPECT یا PET تصویربرداری انجام می‌شود. هدف بررسی عملکرد اندام‌ها و یافتن ناهنجاری‌ها است.

در رادیوانکولوژی، پس از تهیه تصاویر پزشکی (CT، MRI)، طرح درمان با اشعه تنظیم می‌شود و سپس در جلسات متعدد اشعه دقیقاً به بافت سرطانی تابانده می‌شود. فرآیند آن طولانی‌تر و متمرکز بر درمان است.

بیشتر بخوانید : متخصص شیمی درمانی در اصفهان

تجهیزات مورد استفاده

1.تجهیزات رادیوانکولوژی:

• شتاب‌دهنده خطی (LINAC)

• سیستم‌های تصویربرداری همراه (IGRT)

• ماسک‌ها و فیکسچرهای تثبیت بیمار

• سیستم‌های برنامه‌ریزی درمان (TPS)

• دوزمتر و تجهیزات مانیتورینگ دوز تابش

2.تجهیزات پزشکی هسته‌ای:

• رادیوداروها (مانند FDG، ید-۱۳۱، گالیم-۶۸)

• دوربین گاما (Gamma Camera)

• سیستم SPECT و PET

• تجهیزات آماده‌سازی و محافظت پرسنل

• سیستم‌های تحلیل تصویربرداری عملکردی

تخصص‌های مربوط به هر حوزه

متخصص رادیوانکولوژی:

• پزشکی که پس از اتمام دوره پزشکی عمومی، دوره تخصصی در پرتودرمانی دیده است

• مسئول تعیین طرح درمان، دوز تابش، پیگیری عوارض و نتایج درمانی

• همکاری تنگاتنگ با فیزیکدان پزشکی و تکنولوژیست پرتودرمانی

متخصص پزشکی هسته‌ای:

• پزشک متخصص در کار با رادیوداروها و تصویربرداری عملکردی

• آموزش دیده در زمینه آنالیز تصاویر هسته‌ای، تعیین نوع اسکن، تفسیر نتایج

• همکاری با داروساز هسته‌ای و رادیوشیمی‌دان برای تهیه داروها

تفاوت در ایمنی و دوز تابش

رادیوانکولوژی از دوزهای بالا و موضعی اشعه برای نابودسازی سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند، در نتیجه خطرات آن بیشتر به نواحی خاصی محدود می‌شود.

در مقابل، پزشکی هسته ای با دوزهای پایین‌تر و پراکنده‌تر رادیواکتیو کار می‌کند، اما به دلیل ورود ماده رادیواکتیو به بدن، اقدامات حفاظتی ویژه‌ای برای پرسنل و بیمار نیاز است.

بیشتر بخوانید : درمان سرطان دستگاه گوارش در اصفهان

طول مدت درمان یا بررسی

• رادیوانکولوژی: درمان ممکن است چند هفته طول بکشد، معمولاً شامل ۵ تا ۳۰ جلسه در بازه روزانه

• پزشکی هسته‌ای: در بیشتر موارد اسکن یا درمان در یک جلسه انجام می‌شود (مثلاً اسکن PET طی چند ساعت)

نقش در مدیریت سرطان

هر دو شاخه نقش مهمی در کنترل سرطان دارند، اما در دو مرحله متفاوت:

• پزشکی هسته‌ای اغلب در مرحله تشخیص، staging، بررسی متاستاز و ارزیابی پاسخ به درمان استفاده می‌شود.

• رادیوانکولوژی در مرحله درمان قطعی، کاهش حجم تومور، یا درمان تکمیلی پس از جراحی/شیمی‌درمانی کاربرد دارد.

همکاری این دو حوزه در درمان سرطان

در بسیاری از مراکز انکولوژی، همکاری نزدیک بین متخصص پزشکی هسته‌ای و متخصص رادیوانکولوژی دیده می‌شود. به‌عنوان مثال:

• استفاده از PET-CT برای برنامه‌ریزی دقیق پرتودرمانی

• ارزیابی اثربخشی پرتودرمانی از طریق تصویربرداری هسته‌ای

• بررسی احتمال بازگشت تومور با استفاده از SPECT یا PET

نتیجه‌گیری:

رادیوانکولوژی و پزشکی هسته ای، دو شاخه‌ی حیاتی در پزشکی مدرن هستند که هر یک با رویکردی متفاوت اما مکمل، به تشخیص و درمان سرطان و سایر بیماری‌های پیچیده می‌پردازند. درک تفاوت‌های این دو حوزه نه تنها برای متخصصین، بلکه برای بیماران نیز ضروری است، چرا که انتخاب روش مناسب به شرایط بالینی، نوع بیماری و مرحله آن بستگی دارد.

با پیشرفت فناوری، مرز بین این دو حوزه کمرنگ‌تر شده و همکاری آن‌ها در جهت افزایش اثربخشی درمان، کاهش عوارض جانبی و تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها هر روز پررنگ‌تر می‌شود.

برای ویزیت و رزو نوبت کلیک کنید