تهوع در طول شیمی درمانی را چگونه کاهش دهیم؟

تهوع در طول شیمی درمانی : راهکارهای علمی و عملی برای کاهش آن

شیمی‌درمانی یکی از پایه‌های اصلی درمان بسیاری از سرطان‌هاست، اما همواره با عوارض جانبی مختلفی همراه است. یکی از شایع‌ترین و آزاردهنده‌ترین این عوارض، تهوع و استفراغ ناشی از داروهای شیمی‌درمانی است. این مشکل نه‌تنها کیفیت زندگی بیمار را کاهش می‌دهد بلکه می‌تواند باعث قطع یا تاخیر در ادامه درمان شود. خوشبختانه، پیشرفت‌های چشم‌گیری در پیشگیری و کنترل تهوع ناشی از شیمی‌درمانی صورت گرفته است. این مقاله به بررسی علمی دلایل بروز تهوع در طول شیمی درمانی ، انواع آن و راهکارهای مؤثر دارویی و غیردارویی برای مدیریت آن می‌پردازد.

علت تهوع ناشی از شیمی‌درمانی چیست؟

تهوع در طول شیمی درمانی به دلیل تأثیر داروهای سیتوتوکسیک بر ناحیه‌ای از مغز به‌نام “مراکز کنترل تهوع در ساقه مغز” ایجاد می‌شود. همچنین سیستم گوارش، از طریق ارسال سیگنال‌های عصبی و شیمیایی، در فعال‌سازی این واکنش دخیل است.

عوامل مؤثر شامل:

نوع و دوز داروی شیمی‌درمانی
جنسیت (زنان بیشتر در معرض تهوع هستند)
سن (زیر ۵۰ سال بیشتر)
سابقه تهوع در بیماری‌های دیگر یا بارداری
اضطراب و نگرانی پیش از شروع درمان

انواع تهوع شیمی‌درمانی

برای مدیریت مؤثر تهوع، باید انواع آن را شناخت:

تهوع حاد: در عرض ۲۴ ساعت اول پس از شیمی‌درمانی بروز می‌کند.
تهوع تأخیری: ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از درمان ایجاد می‌شود.
تهوع پیش‌بینی‌شده: پیش از شروع جلسه شیمی‌درمانی و به دلیل تجربه قبلی ایجاد می‌شود.
تهوع مقاوم به درمان: در جلسات بعدی حتی با وجود دارو تکرار می‌شود.
تهوع برگشتی: تهوعی که علی‌رغم کنترل در جلسات قبلی، مجدداً برمی‌گردد.

بیشتر بخوانید : متخصص شیمی درمانی در اصفهان

داروهای ضد تهوع (ضد امِتیک) مؤثر در شیمی درمانی

پیشرفت در داروهای ضد تهوع نقش مهمی در بهبود کیفیت درمان بیماران ایفا کرده است:

1. آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT3 (مثل Ondansetron، Granisetron)

مهار کننده انتقال عصبی سروتونین
مؤثر در تهوع حاد

2. Antagonist گیرنده NK1 (مثل Aprepitant)

مؤثر در تهوع تأخیری
معمولاً در ترکیب با داروهای دیگر استفاده می‌شود

3. کورتیکواستروئیدها (مثل دگزامتازون)

تقویت اثر داروهای ضد تهوع
معمولاً به‌صورت ترکیبی تجویز می‌شود

4. داروهای ضد اضطراب (مثل Lorazepam)

در تهوع پیش‌بینی‌شده مؤثر است
اضطراب را کاهش می‌دهد

5. داروهای آنتی‌سایکوتیک مانند Olanzapine

در تهوع مقاوم و پیش‌بینی‌شده کاربرد دارند

پیشگیری بهتر از درمان: چرا داروهای ضد تهوع باید پیش از شیمی درمانی استفاده شوند؟

طبق دستورالعمل‌های انکولوژی، بهترین زمان برای مصرف داروهای ضد تهوع پیش از شروع درمان است. استفاده پیشگیرانه باعث کاهش تحریک اولیه سیستم عصبی و جلوگیری از شروع چرخه تهوع می‌شود. پزشکان معمولاً یک ترکیب سه‌گانه دارویی برای بیماران پرخطر تجویز می‌کنند.

تغذیه در مدیریت تهوع نقش کلیدی دارد

اصلاح رژیم غذایی در روزهای قبل و بعد از شیمی درمانی می‌تواند کمک‌کننده باشد:

پیشنهادات غذایی:

مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر
اجتناب از غذاهای چرب، سرخ‌شده و تند
نوشیدن مایعات خنک و بی‌بو
مصرف غذاهای خشک مانند نان تست یا کراکر
اجتناب از غذاهایی با بوهای تند

درمان‌های مکمل برای کاهش تهوع

علاوه بر دارو، روش‌های مکمل می‌توانند در مدیریت تهوع مؤثر باشند:

1. طب سوزنی و طب فشاری (Acupressure)

تحریک نقاط خاصی مانند P6 در مچ دست باعث کاهش تهوع در بسیاری از بیماران شده است.

2. آروماتراپی (رایحه‌درمانی)

استفاده از رایحه‌هایی مانند زنجبیل، لیمو یا نعناع می‌تواند تهوع را کاهش دهد.

3. موسیقی‌درمانی

موسیقی آرام‌بخش می‌تواند اضطراب و در نتیجه تهوع را کم کند.

بیشتر بخوانید : درمان سرطان دستگاه گوارش در اصفهان

4. مدیتیشن و تمرین‌های تنفسی

آرام‌سازی ذهن از طریق تمرکز، مدیتیشن و یوگا در کنترل تهوع پیش‌بینی‌شده بسیار مؤثر است.

نقش حمایت روانی در کنترل تهوع

بیمارانی که تحت حمایت روانی قرار می‌گیرند، کمتر دچار تهوع پیش‌بینی‌شده یا مقاوم می‌شوند. روان‌درمانی به مدیریت ترس از درمان، اضطراب و افکار منفی کمک می‌کند. استفاده از درمان شناختی-رفتاری (CBT) و گروه‌های حمایتی بیماران می‌تواند در بهبود شرایط تأثیرگذار باشد.

نکات عملی برای بیماران: چگونه تهوع را در خانه مدیریت کنیم؟

داروهای ضد تهوع را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید.
قبل از درمان غذاهای سبک مصرف کنید.
در زمان تهوع، در محیطی آرام و کم‌نور قرار بگیرید.
استفاده از مچ‌بندهای ضد تهوع (P6 bands)
اجتناب از حرکت‌های ناگهانی پس از درمان

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که:

تهوع بیش از ۲۴ ساعت ادامه داشت
دچار استفراغ شدید یا کم‌آبی بدن شدید
هیچ یک از داروهای تجویزی مؤثر نبودند
وزن به‌سرعت کاهش یافت

باید بلافاصله با پزشک معالج تماس گرفت یا به اورژانس مراجعه کرد.

نتیجه‌گیری:

تهوع ناشی از شیمی درمانی یکی از عوارض ناتوان‌کننده اما قابل کنترل است. با استفاده از درمان‌های دارویی هدفمند، تغییرات تغذیه‌ای، تکنیک‌های مکمل و حمایت روان‌شناختی، می‌توان این عارضه را تا حد زیادی کاهش داد یا حتی از بروز آن پیشگیری کرد. مشارکت فعال بیمار، همراهی تیم درمان و استفاده از منابع علمی معتبر، سه ضلع موفقیت در مدیریت این مشکل رایج هستند. هیچ بیماری نباید به دلیل تهوع، از درمان مؤثر شیمی‌درمانی صرف‌نظر کند.

برای ویزیت و رزو نوبت کلیک کنید