پرتودرمانی باعث یائسگی زودرس می‌شود؟
پرتودرمانی باعث یائسگی زودرس می‌شود؟
پرتودرمانی (رادیوتراپی) یکی از ستون‌های اصلی درمان در بسیاری از سرطان‌ها است. این روش با استفاده از اشعه‌های پرانرژی، سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار داده و آن‌ها را از بین می‌برد. اما یکی از نگرانی‌های مهم زنان، به‌ویژه در سنین باروری، این است که آیا پرتودرمانی می‌تواند منجر به یائسگی زودرس شود؟ در این مقاله، به‌صورت تخصصی و علمی، به بررسی ارتباط پرتودرمانی با عملکرد تخمدان‌ها و احتمال بروز یائسگی زودرس می‌پردازیم.
پرتودرمانی چگونه عمل می‌کند؟
در پرتودرمانی، از اشعه‌های یونیزه‌کننده (مانند پرتوهای ایکس یا گاما) برای تخریب DNA سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. بسته به نوع سرطان، محل تومور و میزان گسترش آن، ناحیه‌های مختلفی از بدن ممکن است تحت تابش قرار گیرند.
در زنان مبتلا به سرطان‌هایی مانند سرطان دهانه رحم، سرطان رحم، لنفوم، یا تومورهای ناحیه لگنی، پرتودرمانی ناحیه شکم یا لگن (Pelvic Radiotherapy) ممکن است اجتناب‌ناپذیر باشد. اما این نواحی، محل قرارگیری اندام‌های تولیدمثل مانند تخمدان‌ها نیز هستند.
آیا پرتودرمانی باعث یائسگی می‌شود؟
پاسخ کوتاه این است: بله، در بسیاری از موارد پرتودرمانی ناحیه لگن می‌تواند به یائسگی زودرس منجر شود.
اما این مسئله بستگی به عوامل متعددی دارد که در ادامه به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم.
یائسگی زودرس چیست؟
یائسگی زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها دیگر قادر به تولید هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) نباشند و تخمک‌گذاری متوقف شود. در حالت طبیعی، این فرآیند در حدود سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی اتفاق می‌افتد. یائسگی زودرس به توقف عملکرد تخمدان‌ها پیش از ۴۰ سالگی اطلاق می‌شود.
-
اختلال در قاعدگی یا قطع کامل آن
-
گرگرفتگی و تعریق شبانه
-
خشکی واژن و کاهش میل جنسی
-
نوسانات خلقی و اضطراب
-
کاهش تراکم استخوان
پرتودرمانی لگنی و تخریب عملکرد تخمدان‌ها
یکی از مهم‌ترین عوارض پرتودرمانی ناحیه لگن، آسیب مستقیم به تخمدان‌ها است. تخمدان‌ها به‌شدت به تابش حساس هستند و حتی دوزهای پایین پرتودرمانی نیز می‌تواند باعث تخریب فولیکول‌های تخمدانی و اختلال در تولید هورمون‌ها شود.
بیشتر بخوانید : متخصص شیمی درمانی در اصفهان
-
سن بیمار: هر چه سن پایین‌تر باشد، احتمال باقی ماندن عملکرد تخمدانی بیشتر است.
-
دوز پرتودرمانی: دوزهای بالاتر تأثیر بیشتری بر نابودی فولیکول‌ها دارند.
-
ناحیه دقیق تابش: اگر تخمدان‌ها مستقیماً در میدان تابش باشند، احتمال آسیب بیشتر می‌شود.
-
مدت زمان درمان: درمان‌های طولانی‌تر با دوز تجمعی بالا خطر بیشتری دارند.
تخمدان‌برداری یا جابجایی تخمدان قبل از پرتودرمانی
در برخی از موارد، پزشکان ممکن است عمل جابجایی تخمدان (Oophoropexy) را پیش از آغاز پرتودرمانی توصیه کنند. در این روش، تخمدان‌ها به ناحیه‌ای بالاتر از میدان تابش منتقل می‌شوند تا از آسیب اشعه محافظت شوند.
-
حفظ احتمال باروری
-
پیشگیری از یائسگی زودرس
-
کاهش نیاز به هورمون‌درمانی جایگزین
با این حال، این عمل همیشه مؤثر نیست و موفقیت آن به دقت برنامه‌ریزی و مهارت جراح بستگی دارد.
پرتودرمانی در کودکان و نوجوانان دختر
در دختران جوانی که تحت درمان سرطان‌های لگنی قرار می‌گیرند، پرتودرمانی می‌تواند به نازایی دائم و عدم بلوغ جنسی طبیعی منجر شود. در این شرایط، پزشکان اغلب استفاده از روش‌های حفاظت از باروری مانند منجمد کردن بافت تخمدان یا تخمک‌ها را پیش از درمان توصیه می‌کنند.
پرتودرمانی و تأثیر غیرمستقیم بر تخمدان‌ها
حتی اگر پرتودرمانی مستقیماً بر تخمدان‌ها تابیده نشود، باز هم ممکن است از طریق آسیب به هیپوفیز یا هیپوتالاموس (در مغز) که کنترل‌کننده ترشح هورمون‌های جنسی هستند، بر چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری تأثیر بگذارد. این نوع یائسگی، “یائسگی مرکزی” نام دارد و ممکن است موقت یا دائم باشد.
آیا یائسگی ناشی از پرتودرمانی دائمی است؟
در بسیاری از موارد، یائسگی ناشی از پرتودرمانی دائمی است، به‌ویژه اگر تخمدان‌ها دوز بالایی از اشعه دریافت کرده باشند. اما در برخی زنان جوان، یائسگی ممکن است موقتی باشد و پس از چند ماه تا چند سال، تخمدان‌ها دوباره شروع به فعالیت کنند.
پزشک ممکن است با انجام آزمایشات هورمونی، میزان عملکرد تخمدان را بررسی کرده و درباره بازگشت احتمالی چرخه قاعدگی اظهار نظر کند.
راهکارهای مقابله با یائسگی زودرس ناشی از پرتودرمانی
اگر یائسگی به‌دنبال پرتودرمانی رخ دهد، راهکارهایی برای کاهش عوارض آن و حفظ کیفیت زندگی وجود دارد:
1. درمان جایگزین هورمونی (HRT)
در زنان زیر ۵۰ سال که به دلیل پرتودرمانی دچار یائسگی شده‌اند و سابقه سرطان‌های هورمونی ندارند، تجویز استروژن و پروژسترون می‌تواند:
-
علائم یائسگی را کاهش دهد
-
سلامت قلب و استخوان را حفظ کند
-
کیفیت زندگی را ارتقا دهد
بیشتر بخوانید : درمان سرطان دستگاه گوارش در اصفهان
2. مکمل‌های تغذیه‌ای و سبک زندگی
-
مصرف کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان
-
ورزش منظم
-
رژیم غذایی غنی از مواد مغذی
3. مشاوره روان‌شناختی و پشتیبانی عاطفی
یائسگی زودرس می‌تواند تأثیرات عاطفی و روانی زیادی داشته باشد. حمایت روانی، مشاوره جنسی و گروه‌های حمایتی می‌توانند نقش بسیار مهمی در بازگشت اعتماد به نفس ایفا کنند.
پرتودرمانی یکی از ابزارهای مهم و نجات‌بخش در درمان سرطان است، اما عوارضی مانند یائسگی زودرس نیز جزو پیامدهای قابل‌توجه آن محسوب می‌شود. با این حال، اطلاع‌رسانی صحیح، مشاوره پیش از درمان، استفاده از روش‌های محافظتی و حمایت پس از درمان می‌تواند به کاهش اثرات منفی آن کمک کند.
🔸 اگر در سنین باروری هستید و برای پرتودرمانی برنامه‌ریزی کرده‌اید، حتماً با متخصص زنان و انکولوژیست درباره گزینه‌های حفظ باروری و مدیریت هورمونی مشورت کنید.
🔸 انتخاب آگاهانه، مشاوره تخصصی و همراهی تیم درمانی کلید موفقیت و سلامت شما در مسیر درمان است.
برای ویزیت و رزو نوبت کلیک کنید